Inngangsorð í riti Alþjóða esperantosambandsins
"Esperanto í 125 ár"

Rita IZSÁK
óháður sérfræðingur
Sameinuðu þjóðanna um málefni minnihlutahópa

"Eining í fjölbreytni" er kjörorð sem lýsir eftirsóknarverðu samfélagi. Ég nota það oft þegar ég fjalla um réttindi minnihlutahópa í ólíkum samfélögum í starfi mínu sem óháður sérfræðingur Sþ um málefni minnihlutahópa. Þetta er einmitt markmið esperanto - tungumáls sem búið var til þess að tengja saman fólk sem tilheyrir ólíkum þjóðarbrotum, ríkjum, tungumála- eða trúarhópum, og til þess að finna sameiginlegan grundvöll til þess að deila sjónarmiðum og fagna skilningi milli ólíkra þjóða, með virðingu fyrir ólíkri menningu og tungumálum.

Sameinuðu þjóðirnar vita um meira en 6000 tungumál sem töluð eru í heiminum í um þessar mundir, og meirihluti þeirra telst vera tungumál minnihlutahópa. Mörg þeirra eru í útrýmingarhættu. Árið 2012 var haldið upp á 20 ára afmæli yfirlýsingar um réttindi minnihlutahópa á grundvelli þjóðernis, þjóðarbrots, trúar eða tungumáls. Nú er tímabært að meta hvernig til hefur tekist og líta á það sem enn horfir til framfara viðvíkjandi tungumálum minnihlutahópa. Nú, þegar við fögnum 125 ára afmæli esperantos, vil ég óska Alþjóða esperantosambandinu til hamingju með árangurinn og fagna starfi þess að framgangi skilnings milli þjóða, samskiptalýðræði og stuðningi þess við fjölbreytni í menningu og tungumálum. Vegna þessa mikilvæga starfs mæltu svissneskir þingmenn með því að Alþjóða esperantosambandið fengi friðarverðlaun Nóbels árið 2008.

Í starfi mínu hef ég skilgreint tungumálaréttindi meðal brýnustu forgangsmála minnihlutahópa, því hjá þeim er tungumálið mikilvægur þáttur sjálfsmyndar einstaklingsins og grundvöllur hópsins. Nú eru alls staðar ljón í veginum þar sem menn vilja viðhalda tungumálum minnihlutahópa og geta notað þau á opinberum vettvangi eða í einkalífinu. Minnihlutahópar vegna tungumáls eru oft einnig minnihlutahópar vegna þjóðernis, þjóðarbrots eða trúar, og erfiðleikarnir margfaldast því vegna mismununar af öllum þessum ástæðum.

Atburðir fortíðar, svo sem nýlendukúgun, hafa haft þungvæg áhrif á tungumál, þrengt að tungum frumbyggja og minnihlutahópa, og dregið úr notkun þeirra. Þegar tungur nýlenduherranna komu til skjalanna í Afríku, Asíu, Norður- og Suður-Ameríku fór að halla undan fæti hjá öðrum málum. Tungum nýlenduherranna var gert hærra undir höfði í menntun, stjórnsýslu og á vettvangi stjórnmála. Tungumál minnihlutahópa og frumbyggja eru oft litin hornauga, talin vera frumstæð, þvælast fyrir nýlenduvaldinu og vera dragbítur á þróun. Eins má segja að hnattvæðing hafi bein eyðileggjandi áhrif á tungumál minnihlutahópa og tungumálafjölbreytni, þar sem hnattræn samskipti og markaðssetning krefjast einsleitni á heimsvísu.

Þess vegna er mikilvægt að varðveita og halda upp á þessar þúsundir tungumála minnihlutahópa, og minnast hugsjónar skapara esperantos: að finna sameiginlega leið í samskiptum og styðja við vináttu, frið, gagnkvæman skilning, samvinnu og gagnkvæmt traust milli þjóða og þjóðarbrota. Ég vona að esperanto haldi áfram að stuðla að því að viðhalda fjölbreytni og skapa einingu.

Steinþór Sigurðsson islenskaði