Ël 21 ëd fëvré 1952 la polissìa ant l'università 'd Daka (Bengala Oriental), capital ëd col che adess a l'é 'l Bangladesh, a l'ha massà vàire student ch'a manifestavo. Coj ëstudent-là a manifestavo përché a fussa arconossùa l'esistensa 'd soa lenga mare, ël bengalèis (bangla / bn / বাংলা ভাষা), ch'a vorìo gavé da 'nt le università a vantage 'd na lenga "pì granda", parlà da ij potent d'ancola.

Sossì a l'é 'n quajcòs ch'as ripet, an fòrma diferenta, an continuassion an tut ël mond, e an tuta la stòria, nèn mach an Asia, ma 'dcò ant j'àutr continent, tant 'mé 'n vàire paìs d'Euròpa, e an particolar an vàire continent extra-europeo, an relassion a le lenghe indìgen-e, a le lenghe dj'abitant originari. Sossì, an pràtica, a capita an general con j'ësfors, j'òbligh, l'imposission, an quaj manera, ëd dovré na lenga, ël pì dle vire l'anglèis, ësfòrs fàit da na quaj potensa econòmica, politica o militar, për fortifiché soa posission ant ël mond - a sfavor ëd le lenghe mare locaj. "Mi i son ël potent, sta cito, o se pròpe 't veule parlé, parla mia lenga".

Parej a càpita, an pòch për vòlta, la scomparsa, la mòrt dle lenghe, e dij pòpoj inter a perdo soa granda richëssa inteletual - coma a fan noté fin-a vàire linguista, e dël 2019 an particolar, l'ONU e l'Unesco. Ant un mesagi a l'Associassion Universala d'Esperanto dël 2018, Audrey Azoulay, diretor general ëd l'Unesco a disìa: "I dovoma difende le lenghe, an particolar le lenghe rare, le lenghe indìgen-e ch'i savoma che ancheuj a scompajo ant un ritm d'un-a minca doe ësman-e - sossì a l'é na perdita ch'a l'é nèn rangebla për l'eredità uman-a I dovoma difende 'dcò 'l plurilenghism e l'educassion, con dle polìtiche pùbliche ch'a vago bin, ma 'dcò 'nt la spassi virtual ëd la ragna, për fé continué a vive la diversità dle lenghe e dle colture 'd tuti j'òmo; përché ògnidun a peula 'mprende la soa stòria e identità an dovrand le font simbòliche dla soa etnìa originala." [1]

Gavà l'ingiustissia sociala e psicològica ch'a risulta dal perde l'uso 'd soa lenga mare, e për l'insuficenta esperiensa a dovré la lenga obligatòria, a venta 'dcò rendse cont d'àutre ròbe: la diversità biològica e lenghìstica a son nèn separàbij, antrecià e dipendente l'un-a da l'àutra. Da la pérdita dla diversità lenghìstica a risulta fin-a na pérdita dle cognossense tradissionale, sostansialment necessari për na biodiversità continuativa e për la vita. (Dichiarassion finala, conferensa ch'a fa 64 UN-NRO-, Bonn, 2011 [2], Terralingua [3])

Ël 17 ëd novèmber 1999 l'Unesco a l'ha dichiarà ël 21 ëd fëvré ël Dì Antërnassional ëd la Lenga Mare. Dël 2007 fin-a l'Assemblea Generala dle Nassion Unìe [4] a l'ha invità jë stat membër përché a "possèisso për la conservassion e la protession ëd tute le lenghe dovrà da ij pòpoj dël mond", e, ant ël midem temp, a l'han dichiarà l'ann 2008 l'Ann Antërnassional dle Lenghe. [5]

Dël 2014 l'Unesco a l'ha publicà an sul sò sit 'dcò la version an esperanto dël mesagi dël Diretor General, Irina Bokova. [6]

Dël 2016 l'Assemblea Generala dle Nassion Unìe a l'ha fàit na ressolussion për proclamé 'l 2019 coma Ann Antërnassional dle Lenghe Indìgen-e, an basandse su ij consij dël Fòrum Costant për j'Afé Indìgen (UNPFII/Foro Permanente/Постоянный форум/Instance Permanente). An cola ël Fòrum a l'ha comunicà che 'l 40% dle pì o meno 6.700 lenghe ch'a son parlà 'nt ël mond a rìschio dë sparì. Che la pìpart ëd coste lenghe a rischi a sìo dle lenghe indìgen-e a buta an perìcol le colture e ij sistema 'd cognossensa, anté ch'a son parlà. [7]

Coma ch'as buta l'esperanto an relassion a tut sossì? Ij valor centraj dë 's dì-sì, la diversità e 'l drit ëd tuti j'òmo a parlé soa lenga mare, a son fin-a ij valor che 'l moviment mondial për l'esperanto a difend. Nojàutri, j'esperantist, i voroma che gnun-a lenga a la scompaja, i voroma che tute le lenghe a continuo a vive, ant ël rispet dij drit lenghìstich ëd tuti, e ch'a-i sia giustìssia lenghìstica ant l'intercomunicassion. Con s'obietiv-sì, da vaire agn, l'Associassion Universala d'Esperanto (UEA) a festegia ofissialment cost dì-sì, tra l'àutr për signalé che la lenga antërnassionala esperanto a elimina nèn le àutre lenghe, coma ch'a fan le lenghe dle grande potense econòmiche e militar.

An efet l'esperanto a l'é në strument për protege la scomparsa dle lenghe, coma ch'a l'ha dit madama Vigdís FINNBOGADÓTTIR (president dla Repùblica dl'Islanda antra 1980-1996): "A l'é rivà 'l temp che le diverse nassion a capisso che na lenga neutrala a podrìa diventé da bon na protession për soe colture contra l'influensa 'd monopòli 'd mach un-a o doe lenghe, coma ch'as vogh sèmper mej al dì d'ancheuj. Mi i sper sincerament che l'esperanto a farà 'd progress an pressa për giuté tute le nassion dël mond." [8]

Magara a-i é 'ncora quajdun ch'as ciama: "Përché pròpe l'esperanto?". Ël motiv a l'é fàcil. Daré dl'esperanto a-i é nèn djë stat, dj'interess econòmich, djë sfòrs imperialista, nì dij pòpoj ch'a l'àbio interess a fé sparì dj'àutr pòpoj, e soe lenghe, për conquisté sò mercà. Dré dl'esperanto a-i é mach dle përson-e volenterose ch'a ven-o da ij pòpoj e da le nassion pì diferent, e ch'a miro a la giustissia për tute le colture e për tute le lenghe, ant la pas antra tuti ij pòpoj.

"Për la conlaborassion antërnassionala, për ij pòpoj indigen e për vàire paìs moltilenghìstich l'esperanto a sarìa na bon-a solussion." (Dr. Tove Skutnabb-Kangas [9])

"Raforsé ij drit dij parlant ëd tute le lenghe a l'é 'l but, ch'a l'ha, essensialment, l'esperanto." (Prof. Robert Phillipson [10]).

L'esperanto a l'é në strument ch'a mira a 'rivé a na comunicassion giusta e, parèj, a dle relassion giuste antra entnie, colture, pòpoj.

"... Mi i sper che l'esperanto a continuerà a 'vej cost dobi ròl ëd sostegn ëd la diversità e 'd creassion dl'unità." (Rita Izsák-Ndiaye, Speciala Raportisto de UN [11])

Donca, dovré la lenga-pont esperanto ant la comunicassion antërnassionala a crea na giustissia lenghìstica e a giuta tuti a vive soa lenga. Cost-sì a l'é 'l message an ciàir che ij parlant dl'esperanto, da tut ël mond, a veulo dé a tuti an tut ël mond ël 21 ëd fëvré.

- Cognòss la lenga antërnassionala esperanto an su www.lernu.net! [12]